W tradycyjnym, funkcjonalnym znaczeniu słowo emolient oznacza substancję zmiękczającą i tworzącą film na skórze, który hamuje utratę cząsteczek wody z  naskórka. Ogranicza w ten sposób przeznaskórkową utratę wody (skrót w języku angielskim - TEWL) cechę mierzalną, będącą wskaźnikiem kondycji skóry.

Emolienty stanowią także grupę dermokosmetyków i /lub wyrobów medycznych do stosowania miejscowo.

Mają zwykle postać łagodnej bazy kremu/emulsji/lotionu, stosowanych miejscowo o działaniu pielęgnującym, kojącym oraz przeciwzapalnym.

Formulacja maści jest bardzo tłusta, wskazana w przewlekłej skrajnej suchości i głęboko wnikająca w naskórek. Lotiony przynoszą szybką ulgę w przypadkach stanów ostrych, swędzenia, pieczenia, zaczerwienienia i obrzęku skóry. W tych stanach sprawdzają się także emolienty – żele. W grupie emolientów znalazły się także wybrane produkty myjące: żele i emulsje do mycia skóry owłosionej. Są to dermokosmetyki, bez tradycyjnych mydeł i detergentów, nie wypłukują naturalnych lipidów z naskórka.       

• Jakie jest przeznaczenie emolientów?
• Jakie działanie wykazują emolienty?
• Stosowanie emolientów przy atopowym zapaleniu skóry
• Stosowanie emolientów przy innych problemach skóry 
• Stosowanie emolientów jako profilaktyka

Jakie jest przeznaczenie emolientów?

Głównym przeznaczeniem emolientów jest pielęgnacja i profilaktyka utrzymania każdej skóry, to jest zdrowej czy chorej, w dobrej kondycji. W przypadku zdrowej skóry emolienty regularnie stosowane pomagają utrzymać budowę i funkcję naskórka jako fizjologicznej bariery, ograniczają nadmierne wysychanie, opóźniają starzenie, zapewniają gładkość i elastyczność. Wielu ludzi cierpi z powodu nadmiernej wrażliwości lub wręcz chorób skóry.

Objawy te dzielą się na obiektywne i subiektywne i zazwyczaj są do siebie wprost proporcjonalne. Zmiany obiektywne to zaczerwienienie, obrzęk, suchość, złuszczanie (drobnopłatkowe, średniopłatkowe, lub grubopłatkowe), drastyczne zmniejszenie elastyczności, skłonność do szczelinowatych pęknięć skóry i infekcji skórnych, drobne rany, zmarszczki i bruzdy, nierówność kolorytu skóry. Towarzyszące dolegliwości, na które skarżą się pacjenci to uciążliwe swędzenie, szczypanie, kłucie, uczucie ściągania skóry.

Ogólnie rzecz biorąc przyczynę tych problemów stanowi nadmierna utrata wody przez barierę naskórka i stan zapalny różnego pochodzenia. Ten ostatni jest wynikiem zbyt agresywnej pielęgnacji, szorowania skóry, mycia detergentami, gorących kąpieli, opalania, lub chorób skóry na przykład: atopowego zapalenia skóry, łuszczycy, cukrzycy, mocznicy oraz innych chorób zapalnych.  

Jakie działanie wykazują emolienty?

Działanie emolientów, w rozumieniu gotowych produktów, jest  szersze niż tylko zmiękczanie. Surowce emoliencyjne stanowią do 30% zawartości produktu (typ emulsji o/w) lub do 50% w produktach (typ woda w oleju). Emolienty w produkcie pełnią funkcję decydującą o konsystencji, natłuszczającą, nawilżającą lub są emulgatorami. Ich główne działanie polega na tworzeniu hydrofobowej warstwy na skórze poprzez zapobieganiu TEWL.

Działanie emolientów łączy się z aktywnością bardzo ważnej grupy związków o małych cząsteczkach określanych jako humektanty. Ich funkcją jest intensywne nawilżanie warstwy rogowej naskórka. Mechanizm ich działania polega na aktywnej sorpcji wody, a tym samym na wspieraniu aktywności działania emolientów. Naturalnie związki te są składową NMF (naturalnego czynnika nawilżającego) naskórka. Należą do nich: mocznik, aminokwasy, PCA (kwas pirolidynowo-karboksylowy), glicerol, alfa hydroksykwasy, kwas mlekowy, mleczan sodu, cukry proste, mikroelementy.    

Stosowanie emolientów przy atopowym zapaleniu skóry

Konieczność stosowania emolientów kojarzy się przede wszystkim z profilaktyką i leczeniem atopowego zapalenia skóry. Emolienty w azs zalecane są na każdym etapie choroby. W postaciach łagodnej i umiarkowanej oraz w okresach remisji stanowią podstawę działania, a w postaciach ciężkich uzupełniają leczenie farmakologiczne miejscowe i ogólne.  

Atopowe zapalenie skóry jest najczęstszą zapalną chorobą skóry. Zaczyna się zwykle w 3-4 miesiącu życia dziecka i trwa latami z okresami remisji i zaostrzeń . Złożona etiopatogeneza obejmuje podłoże genetyczne (występuje rodzinnie) zaburzenia immunologiczne, reakcje alergiczne, zaburzenia mikrobiomu oraz zanieczyszczenie środowiska. Dotychczas nie udało się stworzyć skutecznej terapii prowadzącej do całkowitego wyleczenia AZS.

Celem współczesnej terapii jest ograniczenie stanu zapalnego skóry, walka ze świądem oraz maksymalne wydłużenie okresów remisji.

Stosowanie emolientów przy innych problemach skóry 

Poza chorobami alergicznymi, emolienty stosujemy przy przewlekłym zapaleniu skóry (łuszczyca), zaburzeniami rogowacenia, suchością skóry u kobiet w okresie menopauzy. W okresach odwodnienia skóry np. po intensywnej ekspozycji na słońce. U seniorów, kiedy dominują cechy zaniku skóry, staje się ona cienka, sucha i swędzi oraz reaguje na najmniejsze urazy regularne stosowanie emolientów znacznie ogranicza dolegliwości i poprawia kondycję skóry.

Emolienty wykazują nieocenione korzystne działanie (nawilżenie, wygładzenie, elastyczność, ochrona przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi) u chorych z zaburzeniami metabolicznymi np. cukrzycą i mocznicą.

Stosowanie emolientów jako profilaktyka

U zdrowych dzieci, młodzieży oraz dorosłych emolienty poprawiają kondycję skóry w zakresie jej biernych funkcji ochronnych. Wzmacniają szczelność naskórka, chronią przed nadmierną utratą wody, uzupełniają lipidy naskórkowe po kąpielach i sportach wodnych, chronią przed infekcjami. Sprawiają, że skóra nabiera estetycznego wyglądu i gładkości.