Ostre zapalenie ucha środkowego (OZUŚ) to bardzo częsta przyczyna konsultacji pediatrycznych. Szacuje się, że u ponad połowy dzieci do 3 r.ż. może rozwinąć się OZUŚ. Najwięcej tego typu zakażeń obserwuje się w okresie zimowym.

• Przyczyny zapalenia ucha środkowego

• Zapalenie ucha u dziecka - objawy

• Zapalenie ucha u dziecka - leczenie

• Jak zmniejszyć ryzyko zakażenia

• Nawracające zapalenia uszu

Przyczyny zapalenia ucha środkowego

Najczęstszą przyczyną OZUŚ są infekcje wirusowe górnych dróg oddechowych tj. wirus grypy, paragrypy, metapneumowirus, w dalszej kolejności zakażenia bakteryjne tj. S. pneumoniae, H. influenzae, M. catarrhalis. Infekcja przebiegająca z katarem, po kilku dniach może spowodować rozwój OZUŚ. Obfity katar oraz obrzęk trąbki słuchowej powodują gromadzenie się wydzieliny śluzowej w uchu środkowym, uwypuklenie błony bębenkowej oraz jej przekrwienie. Bardziej predysponowane do tej przypadłości są dzieci poniżej 7 r.ż., ponieważ trąbka słuchowa jest u nich krótsza a przebieg bardziej poziomy niż u dorosłych.Większe ryzyko rozwoju OZUŚ obserwuje się u dzieci, których rodzice palą papierosy, poddanych kolektywizacji (żłobek, przedszkole), używających smoczka lub butelki, dzieci z niedoborami odporności, z wadami twarzoczaszki (trisomia 21, rozszczep podniebienia). Potencjalną przyczyną częstych nawrotów OZUŚ może być również przerost migdałka gardłowego oraz alergiczny nieżyt nosa.

Zapalenie ucha u dziecka - objawy

OZUŚ objawia się przede wszystkim bólem ucha oraz gorączką. Dziecko w czasie infekcji może być marudne, płaczliwe. Często obserwuje się problemy z ssaniem - zwiększenie ciśnienia w uchu środkowym podczas ssania, nasila dolegliwości bólowe. W tej grupie wiekowej objawem zapalenia ucha mogą być też wymioty i biegunka, utrata apetytu. Bardzo niespecyficznym objawem jest łapanie się za chorujące ucho. Zapaleniu ucha może towarzyszyć pogorszenie słuchu oraz uczucie zatkanego ucha. Zdarza się, że na skutek nagromadzenia dużej ilości płynu w jamie bębenkowej dochodzi do pęknięcia błony bębenkowej (5-10%) i wycieku płynu z ucha. Takie uszkodzenie błony goi się zwykle samoistnie w ciągu kilku dni, natomiast w takiej sytuacji wskazana jest pilna konsultacja lekarza. Dolegliwości bólowe często nasilają się w pozycji leżącej w porze nocnej. Niepokojącymi objawami, wymagającymi natychmiastowej konsultacji lekarskiej jest zaczerwienienie, obrzęk skóry wokół małżowin usznych, powtarzające się wymioty w przebiegu zapalenia ucha, brak poprawy stanu dziecka po podaniu leków przeciwbólowych, ospałość, duże osłabienie, wyciek wydzieliny z ucha. W przypadku, gdy wystąpi ból ucha lub gorączka warto dziecku ok. 60 minut przed wizytą u lekarza podać lek przeciwbólowy tj. paracetamol lub ibuprofen w zawiesinie. Takie postępowanie zwiększa komfort dziecka w czasie wizyty dzięki czemu łatwiej jest również przeprowadzić badanie lekarskie.

Zapalenie ucha u dziecka - leczenie

W przypadku objawów ostrego ropnego zapalenia ucha u dziecka konieczna jest konsultacja lekarska. Podczas wizyty lekarz zapyta o występujące objawy i zbada dziecko. Podstawowym badaniem pozwalającym na rozpoznanie zapalenia ucha jest badanie otoskopowe błony bębenkowej. Objawy takie, jak ból ucha lub wyciek z ucha nie są na tyle charakterystyczne, aby możliwe było rozpoznanie zapalenia ucha środkowego bez badania otoskopem. W zależności od wieku, nasilenia objawów, współistniejących czynników ryzyka, lekarz podejmuje decyzję o wdrożeniu antybiotykoterapii lub zaleca postępowanie objawowe. W razie decyzji o leczeniu objawowym konieczna jest wizyta kontrolna w gabinecie lekarza po 48 - 72 godzinach. W znaczącej większości przypadków ostrego zapalenia ucha środkowego możliwe jest uniknięcie antybiotykoterapii. Antybiotyki oddziaływują jedynie na bakterie, nie mają wpływu na przebieg infekcji wirusowych. Leczenie objawowe opiera się na stosowaniu leków przeciwzapalnych (paracetamol, ibuprofen), czyli zmniejszających m.in. obrzęk oraz ból. W przypadku rozpoznania ostrego zapalenie ucha środkowego nie zaleca się stosowania leków miejscowo do przewodu słuchowego tj. sterydy, antybiotyki, leki przeciwzapalne.

Jak zmniejszyć ryzyko zakażenia

Wyłączne karmienie piersią niemowląt do 6 m.ż. zmniejsza ryzyko rozwoju ostrego zapalenia ucha środkowego do 2 r.ż. o ok. 40%. Szczepienia ochronne przeciwko pneumokokom oraz H. influenzae (aktualnie objęte są nimi wszystkie dzieci w ramach Programu Szczepień Ochronnych) a także przeciwko grypie (szczepienie zalecane) zmniejszają ryzyko zakażeń o tej etiologii. Amerykańska Akademia Pediatrii zaleca rezygnację ze stosowania smoczka uspokajającego do 6 m.ż., ma to m.in. na celu profilaktykę ostrych zapaleń uszu. Możliwie szybko powinniśmy zrezygnować również z karmienia dziecka z butelki. Wczesne zastąpienie butelki ze smoczkiem kubkiem również działa profilaktycznie, jeżeli chodzi o rozwój OZUŚ. Dziecko, które przyjmuje pozycję siedzącą oraz prawidłowo pobiera pokarm z łyżeczki można nauczyć pić z kubka. Unikanie kontaktu z osobami, które mają objawy infekcji układu oddechowego jest bardzo ważną metodą prewencji OZUŚ, jest to zwłaszcza istotne w okresie niemowlęcym (do 12 m.ż.), gdy układ immunologiczny jest niedojrzały. Kontakt dziecka z osobą, która pali papierosy zwiększa ryzyko nawracających infekcji układu oddechowego m.in. OZUŚ. Ryzyko rozwoju OZUŚ zwiększa się o 66% a czas utrzymywania się wysięku w uchu środkowym po infekcji jest dwa razy dłuższy u dzieci narażonych na palenie bierne. Kontakt dziecka z osobą dorosłą bezpośrednio po zapaleniu przez tę osobę papierosa również ma negatywny wpływ na miejscową odporność układu oddechowego dziecka.

Nawracające zapalenia uszu

W przypadku nawracających zapaleń uszu dziecko powinno pozostawać pod opieką laryngologa. Obecność surowiczego płynu w uszach, powoduje zaburzenia ruchomości błony bębenkowej, a więc upośledzenie słuchu. Dlatego ważne jest w tej sytuacji badanie słuchu (tympanometria / audiometria). W przypadku długotrwałego utrzymywania się płynu za błoną bębenkową może być konieczne leczenie zabiegowe - założenie drenów do błon bębenkowych. Laryngolog podczas fiberoskopii nosogardła ma możliwość oceny funkcji trąbki słuchowej oraz migdałka gardłowego. W przypadku przerostu migdałka gardłowego objawiającego się nawracającymi zapaleniami ucha laryngolog może skierować dziecko na zabieg adenotomii, czyli usunięcia migdałka gardłowego.

Lek. Julita Chądzyńska - pediatra, alergolog dziecięcy. Materiały mają zadanie jedynie informacyjno-edukacyjne, nie mogą zastąpić konsultacji lekarskiej.